SULTAN ALPARSLAN’IN MANGIŞLAK SEFERİ VE MANGIŞLAK HAKKINDA

Mangışlak,Hazar denizi’nin doğusunda, Kazakistan’nın güneybatısında bulunan bir yarımadadır. Mangışlak İsminin, Oğuzlar’ın hayvanlarına kışın barınak olarak kullanması sonucu “bin kışlak” anlamını taşıyan Ming-Kışlag’dan türediği bilinir. Kelimeden bahseden, bilinen ilk kaynak;

Divan-ı Lügati’t-Türk’te Kâşgarlı Mahmud, bölgenin adını Man Kışlag şeklinde vermekte ve Oğuzlar ülkesinde bir yer olarak göstermektedir. (a.g.e., I, 465 / alıntı TDV İslam Ansiklopedisi).

Gerçek adı Muhammed olmasına rağmen, “Alparslan” unvanını kullanan 2. Büyük Selçuklu hükümdarı, dedesi Selçuk beyin cenazesini ziyaret ederken Mangışlak’a da sefere çıkmıştır. Cend Han’ı sefer sırasında Büyük Selçuklu’ya olan bağlılığını belirterek itaat etme sözü vermesinden sonra Alparslan Cend ve Mangışlak dolaylarını himayesine almış, Cend Han’ını görevde bırakmıştır. Alparslan’ın torunu,Sultan Melikşah ve Başula Hatun’dan olma Ahmet Sencer, Büyük Selçuklu’ya hükmettiği dönemlerde Cend şehrini Kıpçaklarla yapılan savaş ve sürtüşmelerde kullandığı sınır cephesi gibi görmüştür. Sonrasında Harezmşahlar’ın hükümdarı Kutbüddin Muhammed oğlu Atsız’ın Cend dolaylarına hakim olmaya çalışması ve bu gayede sefer düzenlemesi Sultan Sencer’i kızdırmıştır. Ahmet Sencer, tekrar Mangışlak yarımadası civarından Cend şehrine gelerek Atsız’ı mağlup etmiş, sonrasında af dileyen Atsız’ı affederek Harzm valisi olarak göreve atamıştır.(1138-1141)

Harezmşahlar Devleti yazımızı da okumak için tıklayınız, “Kara Bayraklı Harezmşahlar Devleti“

122O yılında Moğollar’ın en güçlü olduğu, sivrildiği zamanlarda Cend şehrinde Selçuklu Valisi Kutluğ Han’dı. Cend şehri Cengiz Han ordusunla çarpıştı ama mağlup oldu. O günden sonra uzun yıllar Cend şehri ve sınırlarında yer alan ilk Türk kışlaklarından biri olan Mangışlak Moğolların seferlerde kullandığı üssü olarak kaldı. Sonrasıında kayboldu ve unutuldu. Günümüzde Aral gölü, eski kaynaklarda Cend gölü olarak bilinir. Mangışlak’ta Türklerin hayvanları, çadırları ve yiyeceklerini muhafaza ettiği, geçici konakladıkları en eski kışlak olmasına rağmen, tarihte yavaş yavaş unutulmaya başlamıştır. Eski Çağ’da Saka’lar ilk kez Aktau bölgesine yerleşti diye bilinir. Aktau (Ak Dağ) bugün Kazakistanın Mangistav Eyaleti’nin sınırları içinde yer alır. Mangışlak’ın İskitlerin de ilk yerleşim yeri olması muhtemeldir.